خسرو احمدی خویی، در یادداشتی نوشت: رشته کوه زاگرس حاصل یک فعالیت تکتونیکی یعنی برخورد دو صفحه تکتونیکی اوراسیا و عربستان است.

رشته کوه‌های یاد شده، این چین‌خوردگی متوقف نشده و دگرگونی زمین در غرب ایران و منطقه زاگرس همچنان ادامه دارد.

این رشته‌کوه از شرق ترکیه آغاز شده است و پس از گذشتن از استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، همدان، کرمانشاه، مرکزی، لرستان، ایلام، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و کرمان سرانجام در استان‌های بوشهر و هرمزگان هموار می‌شود و پایان می‌گیرد.

نام باستانی رشته‌کوه زاگرس در اوستا «اسپروچ» یا «اسپروز» است و شاید کُر یا کور است، براساس اسطوره‌شناسی سومری کور (کر) در اساس نام یک کوه یا کوه‌هایی بوده و اغلب به کوه‌های زاگرس واقع در شرق سومر گفته می‌شد.

رشته‌کوه زاگرس به‌طور کلی به سه بخش اصلی زاگرس‌شمالی، زاگرس‌میانی و زاگرس‌جنوبی تقسیم می‌شود.

در این تقسیم‌بندی که براساس نوع چین‌خوردگی‌ها، ارتفاعات و نوع پوشش گیاهی انجام شده، چهارمحال و بختیاری گاه در بخش زاگرس‌مرکزی و گاهی در بخش زاگرس‌جنوبی قرار گرفته است.

پیشنهاد می‌­شود چهارمحال و بختیاری که در دو زون سنندج – سیرجان و زاگرس‌مرتفع قرار داشته بیشتر با نام «زاگرس‌مرتفع» معرفی شود.

این نام با عنوان بام ایران که به شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری داده شده است نیز سنخیت دارد زیرا این شهر دو هزار و ۶۰ متر ارتفاع دارد و در میان مراکز استان­های ایران مرتفع‌ترین آن­ها محسوب می‌شود.

در واقع چهارمحال و بختیاری که در قلب زاگرس‌مرتفع قرار گرفته است و به­عنوان یکی از مرتفع‌­ترین استان­های کشور شناخته می­شود، در قالب یک زون جغرافیایی معرفی شود.

این منطقه از لحاظ ژئومورفولوژی و ساختمان زمین­شناسی، یکی از نواحی استثنایی ایران است.

از جنبه ژئومورفولوژی، از یک‌سو اشکال زمین‌ریختی حاصل از یخچال‌­های طبیعی در ارتفاعات زردکوه و از سوی دیگر تراس­های بر آمده از باران­های سهمگین فصلی در مناطق پَست، نمودی از دوگانگی شرایط طبیعی حاکم بر شکل‌پذیری زمین در این منطقه است.

در این نواحی زاگرس به پیروی از ماهیت رشته‌رشته­ای خود از دره‌­های تنگ و باریک فراوانی تشکیل شده است که این دره­ها یکی از برجسته­ترین نواحی ارتفاعی هستند.

زاگرس‌مرتفع در دوره­های مختلف پیش از تاریخی و تاریخی به‌دلیل قرارگیری در مسیر فرهنگ‌­های شناخته شده زاگرس‌مرکزی و جنوبی و نقش ارتباطی آن­ها با همدیگر جایگاه و نقش غیرقابل‌انکاری دارد.

به‌نظر می‌­رسد در این منطقه در کنار راه­های ارتباطی، رشته‌‎کوه زاگرس و وجود آب کافی شرایط مطلوبی را برای استقرار جوامع از دوره­های پیش از تاریخی فراهم آورده است.

در این منطقه مجموعه­ای از بهترین راه­های ارتباطی خوزستان و فلات مرکزی ایران وجود دارد.

در این منطقه به‌واسطه تاریخچه غنی زندگی کوچ­نشینی و وابستگی انسان به حیوان، به‌منظور بهره­گیری از چراگاه‌­های طبیعی از راه­هایی که با عنوان ایل راه معروفند و جابه‌جایی کوچ‌نشینان از طریق ایل‌راه­ها انجام می­‌شود، استفاده می‌­شده که ممکن است طول این راه­ها چند ده تا چند صد کیلومتر در نوسان باشد.

علاوه بر وجود مسیرها وجود رودخانه­‌های کارون و زاینده‌رود به­عنوان شریان­‌های حیاتی که از منابع آبی مهم و دائمی جنوب‌غرب ایران هستند و از ارتفاعات زردکوه بختیاری سرچشمه می­گیرند شرایط زیستی مساعدی را برای جوامع یکجانشین و کوچ‌نشین به‌وجود آورده است.

کارون دارای ۸۹۰ کیلومتر طول است و از ۹۱ کیلومتری شمال باختری شهرکرد سرچشمه می‌گیرد و در خوزستان به خلیج‌فارس می‌ریزد.

زاینده‌رود نیز به‌عنوان دیگر رود مهم منطقه حدود ۴۵۰ کیلومتر طول دارد که از ریزابه‌های اصلی چم‌در و آب‌زری توأم با آب تونل کوهرنگ سرچشمه می‌گیرد.

اُمید است با گسترش و حمایت از مطالعات باستان­شناسی که نه­تنها روایت­گر گذشته بلکه ابزاری کلیدی برای برنامه­ریزی فرهنگی آینده به‌شمار می­رود، بتوان گامی ارزشمند در راستای شناخت هر چه عمیق­تر لایه­‌های ناشناخته تاریخ و پاس‌داشت میراث‌فرهنگی برداشت.

انتهای پیام/